W ostatnich latach zapomniano o wsi, co szczególnie widać w działaniach rządu gdzie jedyną poruszaną kwestią jest KRUS. Wynika pewnie z tego, że temat jest mało medialny, wręcz panuje poczucie obciachu, gdy ktoś go porusza. Jednak ta kwestia jest wciąż bardzo ważna, a być może coraz ważniejsza, ponieważ mieszkańców wsi w coraz większym stopniu dotyka wykluczenie społeczne.
Obraz życia mieszkańców wsi, przez ostatnie lata został zaburzony. Warto zatem przyjrzeć się niektórym problemom które dotykają tych ludzi, a które doprowadzają do tego, że nie mogą w pełni korzystać z życia społecznego.
Głównym czynnikiem wykluczenia jest ubóstwo, które często jest wręcz skrajne. Przyczyną tej sytuacji jest przede wszystkim wysokie bezrobocie. Dawno mięły czasy kiedy mieszkaniec wsi był rolnikiem i było to jego jedyne źródło zarobku. Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku jedynie 16.7 % ludności wiejskiej utrzymuje się w ten sposób. Dzieje się tak dlatego, że obecnie praktycznie niemożliwe jest utrzymanie się z pracy na roli, gdy nie ma się wielu hektarów ziemi, bądź mnóstwa zwierząt hodowlanych. Z tego powodu większość mieszkańców wsi zmuszona jest do tego, aby podjąć prace zarobkową. I tu pojawia się znaczący problem. Znalezienie pracy na wielu obszarach wiejskich jest praktycznie niemożliwe. Zróżnicowany rynek pracy występuje tam niezwykle rzadko. Jednak nie tylko rynek pracy jest problemem, ponieważ mieszkańcy i mieszkanki wsi rzadko posiadają odpowiednie kwalifikacje. Mają także znacznie bardziej ograniczone możliwości przekwalifikowania się niż osoby mieszkające w miastach.
W 2006 roku stopa bezrobocia na wsi wynosiła 13,2 % jednak te dane mogą być mylące, tu w bardzo dużym stopniu występuje bezrobocie ukryte. Polega ono na zatrudnianiu w gospodarstwach rolnych więcej osób niż jest to potrzebne. Najczęściej nie otrzymują one żadnego wynagrodzenia, są one po prostu oficjalnie zatrudnione, w celu uzyskiwania np. możliwości korzystania z KRUS-u.
Ubóstwo na wsi jest w większym stopniu dziedziczne, niż w mieście. Dzieje się to z wielu przyczyn, na pewno podstawową kwestią jest niewyobrażalnie niższy poziom edukacji. Większość szkół w gminach wiejskich utrzymuje szkoły tylko z subwencji oświatowych, podczas gdy te w gminach miejskich utrzymywane są z nich oraz przychodów własnych. Im więcej mieszkańców nie płacących PIT (rolników) i posiadających niewielkie dochody, tym szkoła na teranie przez nich zamieszkiwanym będzie na niższym poziomie. Z tego powodu w wiejskich szkołach źle opłacani nauczyciele gorzej uczą, oferta zajęć pozalekcyjnych praktycznie nie istnieje, a często o pracowni komputerowej, czy sali gimnastycznej można tylko pomarzyć.
Jednak nawet gdyby szkoła była w dobrym stanie, nie można się uczyć będąc głodnym. A problem niedożywienia wśród dzieci w większym stopniu występuje na wsi. Wynika to z ubóstwa na wsi, a także tego, że ceny żywności są wyższe niż w mieście. Tu trzeba dodać, że choć realizowane są programy dożywiania dzieci w szkołach, wielu uczniów nie zostaje objętych programami choć istnieje taka potrzeba. Według badań z 2006 roku to aż 60% potrzebujących.
Jasną kwestią jest to, że wiejskie dziecko ma ograniczony dostęp do przedszkoli oraz szkół ponadgimnazjalnych. Dla kariery edukacyjnej dziecka wbrew pozorom ważniejsze jest to pierwsze ograniczenie. Przedszkola są miejscami, gdzie nie tylko zdobywa się wiedzę, służą także wyrównywaniu kapitału kulturowego. Niestety zaledwie 13% dzieci na wsi uczęszcza do przedszkola, co ma bardzo negatywne konsekwencje. Rodzice dzieci rezygnują z szansy, dzięki której dziecko mogłoby wyjść z biedy. Oczywiście nie robią tego świadomie - myślą, że dziecku będzie lepiej pod opieką niepracującej mamy czy babci.
Dzieci jak i dorosłych, dotyka jeszcze jedna forma wykluczenia - wykluczenie informacyjne. Polega ono na nierównym dostępie do możliwości jakie stwarza nowoczesna technologia informacyjna. Na wsi w porównaniu z miastem, dostęp do nich jest dużo trudniejszy. Powoduje to znaczne ograniczenia w pełnowartościowym funkcjonowaniu społecznym. Według danych GUS-u z 2008 roku zaledwie 36% mieszkańców wsi potrafi korzystać z wyszukiwarki internetowej, 23% potrafi wysłać maila z załącznikiem, a tylko 8 % potrafi telefonować za pomocą Internetu. Te dane bardzo dobrze obrazują bariery z jakimi się spotka ludność wiejska w czasach, w których normą jest umiejętność korzystania z nowoczesnych technologii.
To tylko część problemów z jakimi z zmagają się mieszkańcy wsi. Inne to między innymi trudna sytuacja kobiet czy uprzywilejowana pozycja Kościoła. Trudno sobie z nimi poradzić, szczególnie biorąc pod uwagę niesprzyjających polityków oraz demobilizację samych mieszkańców.
Myślę, że bardzo ważne jest uświadomienie sobie istnienia tych problemów, tak przez mieszkańców wsi, jak przez tych którzy chcą mieć wpływ na życie społeczne. Dzięki temu można budować społeczeństwo obywatelskie, które ma ogromny potencjał. Ważna jest też świadomość, że na poziomie lokalnym można wiele zmienić. Często wystarczy dobra wola, aby stworzyć nowe miejsca pracy, zajęcia pozalekcyjne dla dzieci czy zorganizować miejsce w którym mieszkańcy nauczyliby się korzystać z internetu. Oczywiście możliwość działania leży przede wszystkim po stronie władzy, ale im mniejsza gmina, tym większy wpływ mają na nią mieszkańcy.
Ludność wiejska ma na pewno ogromy potencjał, który wykorzystuje, jednak nie w do końca w dobrym dla siebie kierunku. Potrafi się zorganizować, ale raczej na rzecz Kościoła, niż dla dobra dzieci. Być może wystarczy przekierować tę energię. Nie jest to łatwe zadanie, ale praca u podstaw nigdy nie była prosta.
Wioleta Krysiak (Młodzi Socjaliści)
